تخصیص ارزی در ایران چیست
در این مقاله از وبسایت eBPM به طور کامل در مورد تخصیص ارزی ، ویژگی ها و منشا های آن صحبت خواهیم کرد.
مفهوم تخصیص ارزی
تخصیص ارز به معنای اختصاص دادن بخشی از ذخایر ارزی کشور برای واردات، ترخیص کالا و خدمات مورد نیاز است. در اقتصاد ایران، تخصیص ارز برای ثبت سفارش کالاهای وارداتی یکی از مهمترین موضوعات در حوزه تجارت خارجی است که تاثیر مستقیمی بر قیمت‌ها، رقابت‌پذیری بازار و عملکرد کسب‌وکارها دارد. با توجه به نوسانات نرخ ارز، تحریم‌های بین‌المللی و سیاست‌های ارزی دولت، منشاهای مختلفی برای تخصیص ارز به واردکنندگان وجود دارد. این منشاها شامل نیمایی، بانک مرکزی، ارز صادراتی (خود و دیگران) است. در این مقاله به بررسی انواع تخصیص ارز به صورت جامع پرداخته شده و مطالبی در مورد مرکز مبادله طلا و ارز ایران بیان میشود. برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد میشود تا در مورد ترخیص کالا در گمرک نیز بیشتر مطالعه کنید.
منشا های تخصیص ارز در ایران
منشاهای تخصیص ارز به طور کلی به 3 دسته تقسیم میشود که در ادامه ویژگی‌های هریک بیان میشود.
منشا بانک مرکزی تخصیص ارز
تخصیص ارز بانک مرکزی به‌عنوان یکی از مهمترین روش‌ها در زمان بحران‌های اقتصادی یا جنگ‌ها، به واردکنندگان کالاهای اساسی و ضروری با نرخ ارز پایین‌تر از نرخ بازار آزاد ارائه میشود. این نوع تخصیص ارز به‌ویژه برای کالاهایی که برای تأمین نیازهای اولیه مردم (مانند دارو، گندم، روغن و …) ضروری هستند، اختصاص می‌یابد.
مزایا:
- نرخ پایین‌تر: ارز دولتی معمولاً با نرخی بسیار پایین‌تر از نرخ بازار آزاد و پایین‌تر از نرخ نیمایی تخصیص می‌یابد. این نرخ معمولاً به‌صورت رسمی از سوی دولت و بانک مرکزی اعلام میشود و در دسترس واردکنندگان کالاهای ضروری قرار می‌گیرد.
- دسترسی به کالاهای اساسی: تخصیص ارز دولتی به کالاهایی که برای معیشت مردم ضروری هستند، مانند دارو، غلات، برنج، تجهیزات پزشکی و … کمک می‌کند که قیمت این کالاها در بازار داخلی بالا نرود.
- کنترل تورم: در شرایط بحران اقتصادی، تخصیص ارز دولتی به کالاهای اساسی می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای کنترل تورم و جلوگیری از گرانی‌های بی‌رویه استفاده شود.
چالش‌ها:
- کمبود منابع ارزی: در شرایط محدودیت ارزی، تخصیص ارز دولتی به حجم زیادی از کالاهای ضروری ممکن است باعث کاهش منابع ارزی کشور شود.
- مخاطرات سوءاستفاده: در مواردی، تخصیص ارز دولتی به کالاهایی که به‌طور واقعی نیاز به واردات آنها با ارز دولتی ندارند، منجر به فساد و سوءاستفاده میشود.
- اختلال در تخصیص به کالاهای ضروری: در مواقع بحران یا کمبود منابع ارزی، ممکن است تخصیص ارز دولتی با اولویت‌بندی‌های نادرست صورت گیرد، به‌طوری‌که برخی کالاهای ضروری از دسترس واردکنندگان خارج شوند.
- زمان تخصیص بیشتر: این منشا زمان بیشتری برای تخصیص نسبت به سایر منشاها دارد. واردکنندگان باید درخواستهای خود را به سامانه‌های مربوطه ارسال کنند و پس از آن درخواست‌ها بررسی و تأیید شود.
منشا نیمایی تخصیص ارز
ارز نیمایی به‌عنوان یک سیستم مختلط بین ارز دولتی و بازار آزاد در ایران طراحی شده است. در این مدل، ارز با نرخی تعیین‌شده که به نرخ بازار آزاد نزدیک است، به واردکنندگان تخصیص می‌یابد. نرخ ارز نیمایی به‌طور روزانه از سوی بانک مرکزی و بر اساس تقاضا و عرضه ارز در بازار تعیین میشود. این نرخ از لحاظ تئوری باید به نرخ تعادلی بین نرخ دولتی و بازار آزاد نزدیک باشد.
مزایا:
- شفافیت بیشتر: تخصیص ارز نیمایی نسبت به ارز بانک مرکزی شفاف‌تر است، زیرا به‌طور مداوم با نرخ‌های واقعی بازار تنظیم میشود.
- دسترسی به کالاهای غیرضروری: برخلاف ارز بانک مرکزی که عمدتاً برای کالاهای اساسی تخصیص می‌یابد، ارز نیمایی برای واردات کالاهای غیرضروری یا کمتر اساسی مانند لوازم خانگی، خودرو و مصالح ساختمانی قابل استفاده است.
- کمتر بودن ریسک فساد: چون نرخ ارز نیمایی به‌طور شفاف توسط بانک مرکزی تعیین میشود، ریسک فساد و سوءاستفاده کمتری نسبت به ارز بانک مرکزی دارد.
- تقویت بازار ارز داخلی: تخصیص ارز نیمایی موجب کاهش شکاف بین نرخ‌های مختلف ارز و تقویت بازار ارز داخلی میشود.
چالش‌ها:
- نوسانات نرخ ارز: با توجه به اینکه نرخ ارز نیمایی تحت تاثیر عرضه و تقاضا در بازار است، نوسانات شدید نرخ ارز می‌تواند موجب آشفتگی در بازارهای مالی و واردات کالاها شود.
- عدم دسترسی به ارز به میزان کافی: برای برخی واردکنندگان، تخصیص ارز نیمایی ممکن است به‌قدر کافی نباشد، به‌ویژه برای کالاهایی که نیاز به مقادیر زیاد ارز دارند.
- زمان تخصیص: تخصیص از این منشا زمان کمتری نسبت به بانک مرکزی زمان کمتری برده اما نسبت به منشاهای دیگر زمان بیشتری می‌برد.
صادرات خود و دیگران
در این مدل، ارز مورد نیاز برای واردات کالاها از طریق منابع ارزی ناشی از صادرات تولیدکنندگان و شرکت‌های صادراتی تامین میشود. صادرات خود شامل ارزهایی است که صادرکنندگان داخلی از صادرات محصولات خود به کشورهای دیگر دریافت می‌کنند و این ارزها به‌طور مستقیم در بازار داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به این معنی که صادرکننده ارز به دست آمده از صادرات کالای خود را صرف واردات کالای مورد نظر خود می‌نماید. این روش می‌تواند به کسب‌وکارها کمک کند تا از منابع ارزی خود برای تأمین نیازهای وارداتی استفاده کنند و از تغییرات نرخ ارز در بازارهای جهانی کمتر متاثر شوند.
واردات در برابر صادرات دیگران نیز مشابه واردات در برابر صادرات خود می باشد، با این تفاوت که واردکننده ارزی که از صادرکنندگان دیگر خریداری کرده است را برای واردات کالای مورد نیاز خود استفاده می کند.
یکی از مفاهیم مهم در فرآیند تخصیص ارز و ارتباط آن با صادرات و واردات، موضوع ابطال کوتاژ صادراتی به ازای واردات محموله است. طبق مقررات بانک مرکزی، واردکنندگانی که برای واردات کالاها از ارز حاصل از صادرات استفاده می‌کنند، می‌بایست کوتاژ صادراتی خود را به ازای واردات محموله ابطال کنند. این به این معناست که اگر یک صادرکننده برای تأمین ارز وارداتی خود از منابع ارزی حاصل از صادرات خود استفاده کند، پس از واردات کالا و تحویل محموله، کوتاژ مربوط به آن ابطال میشود.
مزایا:
- تشویق صادرات: ایجاد انگیزه برای صادرکنندگان تا صادرات خود را افزایش دهند، چرا که تخصیص ارز می‌تواند به تسهیل بازگشت سرمایه و واردات مرتبط کمک کند.
- کاهش وابستگی به بانک مرکزی: این روش باعث کاهش فشار بر منابع ارزی خارجی و کاهش وابستگی به منابع ارزی بانک مرکزی میشود.
- ثبات اقتصادی: می‌تواند به ایجاد تعادل در تراز ارزی و کنترل تورم کمک کند.
- زمان کمتر تخصیص: تخصیص از محل صادرات خود و دیگران نهایتا چند روز به طول می انجامد.
چالش‌ها:
- نوسانات نرخ ارز: صادرکنندگان ممکن است با نوسانات نرخ ارز و تغییرات قوانین مربوط به تخصیص مواجه شوند، که بر برنامه‌ریزی اقتصادی آنها تأثیر می‌گذارد.
- تبعیض میان صادرکنندگان: ممکن است برخی صادرکنندگان به دلیل عدم دسترسی به ساختارهای قوی یا اطلاعات کافی، سهم کمتری از ارز تخصیص‌یافته داشته باشند.
- نرخ ارز بالا: نرخ ارز صادرات خود و دیگران نزدیک به بازار آزاد است.
مرکز مبادله طلا و ارز ایران
بانک مرکزی به‌عنوان متولی و سیاست‌گذار نظام پولی و ارزی کشور، به‌منظور بهبود فرآیند سیاست‌گذاری، نظارت بهتر و رفع چالش‌های پولی و ارزی کشور ، در سال ۱۴۰۱ اقدام به تاسیس و راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران کرد. مركز مبادله محلی است برای انجام معاملات قراردادهایی که سررسید آنها کمتر از یک سال بوده و یا دارایی پایه آنها (از جمله طلا و ارز) تحت نظارت بانک مرکزی باشد. در حال حاضر، بازار ارز مرکز مبادله ایران شامل چهار تالار اسکناس، حواله، مشتقات و قراردادهای نوین ارزی است. این مرکز با هدف ساماندهی بازار ارز، کاهش نوسانات قیمت ارز و افزایش شفافیت در فرآیند تخصیص ارز به کالاهای ضروری راه‌اندازی شده است. برای ثبت سفارش واردات eBPM مقاله کامل و جامعی را برای شما آماده کرده است . پیشنهاد میشود تا در این مورد مطالعه کنید.
تالار اسکناس ارز: در تالار اسکناس ارز انواع اسکناس ارزهایی مانند یورو، دلار، روبل، دینار، لیر، یوآن در یک بستر عرضه و تقاضا مورد معامله قرار می گیرد. تالار اسکناس ارز با هدف تخصیص ارز به نیازهای قانونی ذیل سرفصل‌های مصارف ارز خدماتی ایجاد شده است. اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند نیازهای ارزی خود را که ذیل این سرفصل‌ها طبقه‌بندی می‌شوند، از طریق مرکز مبادله ارز و طلای ایران رفع نمایند. ارز دانشجویی، ارز درمانی، ارز ماموریتی و ارز سرفصل نیازهای ضروری از جمله مهمترین سرفصل‌های مصارف ارز خدماتی به‌حساب می‌آیند که براساس نرخ کشف شده تالار اسکناس ارز به متقاضیان تخصیص داده میشود.
تالار حواله ارز: تالار حواله ارز بازار ارز مرکز مبادله ایران محلی برای عرضه حوالجات ارزی صادرکنندگان و تقاضای ارزی واردکنندگان است. نرخ حواله متناسب با نوع حواله و ویژگی‌های آن در این تالار میان صادرکنندگان و واردکنندگان کشف میشود. هم اکنون حوالجات ارزهای پرمتقاضی مانند یورو، دلار و درهم در این تالار مورد معامله قرار می گیرد. شرکت های صنایع معدنی، شیمیایی و فلزی از بزرگترین عرضه کنندگان ارز در تالار حواله مرکز مبادله هستند.
از تاریخ 26 آذرماه 1403، کلیه درخواستهای تخصیص ارز مربوط به ثبت سفارش‌‌‌های مشمول تامین ارز از سامانه نیما، باید محل تامین مرکز مبادله طلا و ارز را انتخاب کنند همچنین خرید ارز حاصل از صادرات دیگران فقط در مرکز مبادله ارز و طلای ایران صورت می‌پذیرد.
در مجموع، زمان تخصیص ارز بستگی زیادی به نوع تخصیص و شرایط اقتصادی کشور دارد. تخصیص ارز دولتی معمولاً زمان بیشتری می‌برد و نیازمند بررسی‌های بیشتری است، در حالی که تخصیص ارز از بقیه منشاها معمولاً سریع‌تر انجام میشود. واردکنندگان باید با توجه به نوع کالای وارداتی و وضعیت ارزی کشور، مناسب‌ترین نوع تخصیص ارز را انتخاب کنند تا بتوانند فرآیند واردات خود را با حداقل تأخیر انجام دهند.
تخصیص ارز به عنوان ابزاری کلیدی برای مدیریت واردات و کنترل بازار ارز، نقشی حیاتی در اقتصاد ایران دارد. این فرآیند از سه منشا اصلی انجام میشود: بانک مرکزی، نیمایی و صادرات (خود و دیگران).
هر یک از این روش‌ها با مزایا و چالش‌های خاص خود همراه هستند. ارز بانک مرکزی عموماً برای کالاهای اساسی تخصیص می‌یابد و نرخ کمتری دارد اما ممکن است با محدودیت منابع مواجه شود. ارز نیمایی، با نرخ بالاتر از بانک مرکزی، شفافیت بیشتری ایجاد می‌کند و برای کالاهای غیرضروری کاربرد دارد، اما نوسانات نرخ آن چالش‌زا است. در نهایت، تخصیص از محل صادرات خود و دیگران با تأکید بر خودکفایی صادرکنندگان، زمان کوتاه‌تر و انعطاف‌پذیری بیشتری دارد، هرچند نرخ آن به بازار آزاد نزدیک است.
راه‌اندازی مرکز مبادله طلا و ارز ایران نیز گامی مؤثر در جهت افزایش شفافیت، کاهش نوسانات ارزی و بهبود تخصیص منابع بوده است. اگر در این زمینه فعالیت دارید پیشنهاد میکنیم حتما از نرم افزار بازرگانی خارجی eBPM دیدن کنید.
