استاندارد BPMN چیست؟

اهمیت استاندارد BPMN

در سالیان گذشته فعالیت­های بسیاری به‌منظور توسعه سرویس­های وب با زبان­های اجرایی بر مبنای XML^[۱] برای سیستم­های مدیریت فرآیندهای کسب و کار[۲] (BPMS) انجام شده است. زبان­هایی نظیر WSBPEL[۳] یک ساز­و­کار رسمی برای تعریف فرآیندهای کسب و کار ارائه می­دهد. مؤلفه اصلی چنین زبان­هایی این است که اینها برای عملیات و عملکرد درونی سیستم­های مدیریت فرآیندهای کسب و کار بهینه شده­اند. زبان­های مربوط به عملیات­ نرم­افزاری برای استفاده مستقیم افراد بمنظور طراحی، مدیریت و پایش فرآیندهای کسب و کار مناسب نیستند. این زبان­های اجرایی بعنوان زیربنا و پایه­های فنی، اساس اجرای فرآیندهای کسب و کار را به‌منظور مدیریت طبیعت پیچیده تعاملات داخلی و B2B[۴] ایجاد نموده و همچنین از مزیت­های سرویس وب بهره می­برند. با توجه به ماهیت WSBPEL، یک فرآیند کسب و کار می­تواند در قالبی پیچیده، مجزا و غیرشهودیِ بالقوه سازماندهی شده و توسط سیستم­های نرم افزاری یا یک برنامه­نویس کامپیوتر بطور مطلوبی بکار گرفته شود؛ اما فهم آن برای تحلیگران و مدیران کسب و کار که وظیفه توسعه، مدیریت و پایش فرآیندها را بعهده دارند، مشکل است.

فعالان حوزه کسب و کار ارتباط راحت و موثرتری با فرآیندهای کسب و کارِ تصویری در قالب نمودار جریان[۵] برقرار می­کنند. هزاران تحلیلگر کسب و کار در جهان وجود دارد که به مطالعه فعالیت­های سازمان­ها و نحوه تعریف فرآیندهای کسب وکارشان با استفاده از نمودارهای جریان ساده می­پردازند. این موضوع باعث ایجاد یک شکاف فنی میان قالب طراحی اولیه فرآیندهای کسب و کار و قالب زبان­هایی نظیر: XSBPEL که فرآیندهای کسب و کار را اجرا می­نمایند، شده است. رفع این فاصله و شکاف فنی نیازمند یک ساز­و­کار رسمی است که فرآیندهای کسب و کار مناسبی را بمنظور اجرای آنها ترسیم کند.

مسئله عملکرد درونی فرآیندهای کسب و کار در سطح فرد؛ بجای سطح موتور نرم­افزار، می­تواند با استانداردسازی مدل و نمادهای مدل­سازی فرآیند کسب و کار[۶] (BPMN) حل شود. BPMN دارای چندین نمودار است. این نمودارها برای افرادی که فرآیندهای کسب و کار را طراحی و مدیریت می­نمایند، طراحی شده است. همچنین نقشه­های BPMN از یک زبان اجرای سیستم­های مدیریت فرآیندهای کسب و کار (WSBPEL) پشتیبانی می­کند. بر این اساس، BPMN ساز­و­کار تصویری استاندارد برای فرآیندهای کسب و کارِ تعریف شده در یک زبان اجرای فرآیندهای کسب و کار را فراهم آورده است.

BPMN قابلیت فهم رویه­های درونی بوسیله نمادهای گرافیکی را به کسب و کارها ارائه می­دهد. همچنین توانایی برقراری ارتباط میان این رویه­ها در یک روش استاندارد را برای سازمان­ها ایجاد می­کند. در حال حاضر، ابزارها و متدولوژهای مختلف مدل‌سازی فرآیند وجود دارد. با توجه به اینکه افراد از یک سازمان به سازمان دیگر انتقال یافته و آن سازمان ادغام یا به شعب مختلف تقسیم می­شود، این احتمال وجود دارد که تحلیلگران کسب و کار نیازمند فهم ارائه­های چندگانه از فرآیندهای کسب و کار باشند. بر این اساس، یک نماد استاندارد گرافیکی، فهم عملکرد همکاری­ها و تراکنش­های کسب و کار در میان سازمان­ها را تسهیل خواهد نمود. این نماد استاندارد، شناخت و فهم سازمان­ها از خود و شرکت­کنندگان در کسب و کارشان را تضمین می­کند. همچنین توانایی تنظیم و تعدیل سریع موقعیت­های درونی و B2B را برای سازمان­ها فراهم می­آورد. BPMN بعلت ایجاد خوانایی و انعطاف­پذیری، از روش طراحی نمودار جریان پیروی می­کند.

مدل‌ها و نمادهای فرایند کسب‌و‌کار (BPMN) یک استاندارد بااهمیت برای مدل‌سازی فرایندها محسوب می‌شود. این استاندارد توجه بسیاری را در فعالیت‌های مربوط به مدیریت فرایند کسب‌وکار به خود اختصاص داده است. استاندارد BPMN بدون تردید یک زبان غنی و کامل بوده و به مدل‌سازان اجازه تعریف انبوهی از سناریوهای کسب‌و‌کار مختلف؛
از رقص‌آرایی[۷] فرایندها تا هم‌آوایی[۸] فرایندهای درون‌سازمانی، تعاملات میان سازمان‌ها و همچنین استثنائات جریان کار را می‌دهد.

استاندارد BPMN در عمل از یک پذیرش گسترده و هم‌جانبه برخوردار شده است. به‌طور مثال این استاندارد توسط فروشندگان ابزارهای فرایندی؛ نظیرِ پگا[۹]، اسپراکس سیستم[۱۰]، اینتالیو[۱۱]، تجارت آی‌تی‌پی[۱۲] و غیره، تامین‌کنندگان آموزشی؛ مانند دانشگاه ویدنر[۱۳]، دانشگاه تکنولوژی کوئینزلند[۱۴] و غیره و همچنین مشاوران و مربیان مدل‌سازی؛ نظیرِ گروه یادگیری اشیا[۱۵]، گروه یادگیری مدیریت فرایند کسب‌وکار[۱۶] و موسسه مدیریت فرایند کسب‌وکار[۱۷] مورد استفاده قرار گرفته است. گزارش بررسی بازار مدیریت فرایند کسب‌وکار توسط پاول هارمون[۱۸] به‌صراحت بیان می‌کند که پذیرش استاندارد BPMN در سازمان‌ها از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۵ دارای رشد فزاینده‌ای بوده است. براین اساس، در سال ۲۰۰۵ تنها ۲۲ درصد از مخاطبان گزارش از استاندارد BPMN استفاده می‌کردند. در حالی که در سال ۲۰۱۵ این مقدار به ۶۴ درصد رسیده است.

استاندارد BPMN توسط یک کنسرسیوم مشتمل‌بر نمایندگانِ اکثر نقش‌آفرینان در بازار جهانی BPM ایجاد و توسعه یافته است. در اواخر سال ۲۰۰۷ پژوهشی توسط دانشگاه کوئینزلند به‌منظور بررسی درباره نحوه استفاده واقعی از این استاندارد؛ در یک سطح بسیار وسیع (۵۷۰ کاربر BPMN در سطح جهان)، به‌مدت چهار ماه صورت گرفت. پاسخ‌ها و اطلاعات مربوط به مدل‌سازان BPMN از بیش از سی کشور در سراسر جهان جمع‌آوری گردید. حدود سه-چهارم از پاسخ‌ها از اروپا، آمریکای شمالی و اقیانوسیه دریافت شده بود. نتایج نشان می‌داد که حدود ۶۰ درصد از سازمان‌های کاربرِ BPMN متعلق به بخش خصوصی بودند. همچنین بیش از ۴۰ درصدشان متعلق به سازمان‌های دارای بیشتر از ۱۰۰۰ نفر کارمند و به‌ترتیب ۷/۲۲ و ۸/۲۶ درصد از آنها متعلق به سازمان‌های متوسط و کوچک می‌شدند.

حدود ۵۱ درصد از مخاطبان پژوهش اذعان داشتند که از استاندارد BPMN برای اهداف کسب‌و‌کار؛ شامل مستندسازی فرایند، بهبود، تحلیل فرایند، ارتباطات ذینفعان و امثال اینها استفاده می‌کنند. در حالی که بقیه ۴۹ درصد، از BPMN برای اهداف فنی؛ نظیرِ شبیه‌سازی فرایند، تحلیل خدمات و سرویس‌ها و همچنین مهندسی جریان کار بهره می‌برند. شهرت و محبوبیت BPMN در هر دو گروه را می‌توان در نحوه استفاده از مجموعه‌های این استاندارد در عمل، مشاهده نمود. حدود ۳۶ درصد از مخاطبان به مدل‌های BPMN به‌منظور توسعه مدل‌های فرایندی خود استناد می‌کنند. در حالی که ۳۷ درصد از آنها از یک سطح وسیعی از نمادهای استاندارد BPMN استفاده می‌نمایند و ۲۷ درصد باقیمانده، از تمامی موجودیت‌های ارائه‌شده در BPMN بهره می‌برند.

پژوهش مذکور نشان داد که حدود ۷۰ درصد از کاربران استاندارد BPMN، چگونگی مدل‌سازی با مدل‌ها و نمادهای مربوط به استاندارد را یا از طریق روش‌های خودآموزی[۱۹] یا از راه فعالیت در مشاغل مربوط فرا گرفته‌‌اند. براین اساس می‌توان ادعا نمود که اکثر افراد، مدل‌سازی فرایند کسب‌و‌کار با BPMN را به‌طور علمی و جامع آموزش ندیده‌اند.
با افزایش میل و رغبت سازمان‌ها و نهادهای داخلی به مقوله BPM و مدل‌سازی فرایندها و
از طرف دیگر با نگاهی اجمالی در متون علمی و فارسی در حوزه مدل‌سازی فرایند با استاندارد BPMN، وجود ضعف و نقصان در ارائه منابع علمی و مستند فارسی به خوبی مشهود است.

[۱]. Extensible Markup Language

[۲]. Business Process Management Systems

[۳]. Web Services Business Process Execution Language

[۴]. Business to Business

[۵]. Flow Chart

[۶]. Business Process Management Notation

[۷]. Choreography

[۸]. Orchestration

[۹]. Pega

[۱۰]. Sprax System

[۱۱]. Intalio

[۱۲]. Itp-Commerce

[۱۳]. WidenerUniversity

[۱۴]. Queensland University of Technology

[۱۵]. http://objecttraining.com.au

[۱۶]. http://bpm-training.com

[۱۷]. http://bpminstitute.org

[۱۸]. Paul Harmon

[۱۹]. Self-education