آموزش bpmn

آموزش استاندارد BPMN2.0.2

استاندارد BPMN2.0 چیست؟

BPMN 2.0.2 تمامی جنبه‌های مدلسازی فرآیندهای کسب‌ و کار را پوشش می‌دهد، از جمله جریان کاری، داده‌ها، و تعاملات میان فرآیندها.

BPMN مخفف عبارت «نماد‌ها و عناصر مدلسازی فرایند‌های کسب‌ و کار Business Process Model and Notation» است.این استاندارد سازگاری بالایی با دیگر استانداردهای OMG مانند UML (Unified Modeling Language) دارد و امکان یکپارچگی بهتر بین مدل‌های مختلف را فراهم می‌کند. می‌توان BPMN را مجموعه‌ای از نماد‌های استاندارد برای مدلسازی فرایند‌های کسب و کار نیز اطلاق کرد. استانداردی که در بیش از ۵۰۰ صفحه نماد‌ها، سنجه‌ها، اشکال و عناصر مختلفی را برای این کار تبیین کرده است. 

با استفاده از نمادهای گرافیکی ساده و قابل فهم، BPMN 2.0.2 فرآیندهای پیچیده را به گونه‌ای نمایش می‌دهد که تمامی ذی‌نفعان سازمان بتوانند آن را درک کنند.

فرایندهای کسب و کار جز کدام یک از انواع دارایی های سازمان هستند؟

فرآیندهای کسب‌ و کار به عنوان یکی از انواع دارایی‌های سازمانی، جزو دارایی‌های نامشهود (Intangible Assets) محسوب می‌شوند. دارایی‌های نامشهود به مواردی اطلاق می‌شود که نمی‌توان آن‌ها را لمس و یا به صورت فیزیکی مشاهده کرد، اما ارزش اقتصادی بالایی برای سازمان دارند. 

فرآیندهای کسب‌ و کار شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، رویه‌ها و دستورالعمل‌هایی هستند که به منظور تولید کالاها و خدمات یا مدیریت عملیات سازمان طراحی شده‌اند. این فرآیندها نقش مهمی در ایجاد ارزش و دستیابی به اهداف استراتژیک سازمان ایفا می‌کنند.

مزایای مدلسازی فرآیند چیست؟

حال که متوجه شدیم فرایند کسب و کار و آموزش bpmn چقدر می‌تواند به کمک کسب و کارها بیاید ، در این قسمت در مورد مزایای آن و اهمیت آموزش و یادگیری مدلسازی فرایند صحبت خواهیم کرد.

1. بهبود بهره‌وری و کارایی

• شناسایی و حذف گلوگاه‌ها: مدلسازی فرآیند به شناسایی نقاط گلوگاهی و موانع در جریان کار کمک می‌کند که می‌توان آن‌ها را حذف یا بهینه‌سازی کرد.
• استانداردسازی عملیات: با مدلسازی فرآیندها، سازمان‌ها می‌توانند عملیات خود را استاندارد کنند و از روش‌های بهینه و یکپارچه بهره‌ برند.

2. کاهش هزینه‌ها با آموزش مدلسازی

• کاهش هزینه‌های عملیاتی: با بهینه‌سازی و حذف فعالیت‌های غیرضروری، هزینه‌های عملیاتی کاهش می‌یابد.
• کاهش خطاها و دوباره‌کاری‌ها: فرآیندهای مستندسازی شده و استاندارد، خطاها و دوباره‌کاری‌ها را کاهش می‌دهند که منجر به صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود.

3. افزایش شفافیت و کنترل

• شفافیت در عملیات: مدلسازی فرآیندها به شفافیت بیشتر در جریان کاری و وظایف کارکنان کمک می‌کند.
• کنترل بهتر فرآیندها: با داشتن یک مدل دقیق از فرآیندها، مدیران می‌توانند کنترل بهتری بر عملیات داشته باشند و سریع‌تر مشکلات را شناسایی و رفع کنند.

4. تسهیل در آموزش و انتقال دانش

• آموزش سریع‌تر کارکنان: مستندسازی فرآیندها به کارکنان جدید کمک می‌کند تا سریع‌تر با وظایف و مسئولیت‌های خود آشنا شوند.
• حفظ دانش سازمانی: فرآیندهای مدون و مستندسازی شده، دانش سازمانی را حفظ کرده و از بین رفتن آن جلوگیری می‌کنند.

5. افزایش رضایت مشتری

• بهبود کیفیت خدمات و محصولات: با بهینه‌سازی فرآیندها، کیفیت خدمات و محصولات افزایش می‌یابد که منجر به رضایت بیشتر مشتریان می‌شود.
• افزایش سرعت پاسخگویی: فرآیندهای کارآمدتر و بهینه‌تر، زمان پاسخگویی به مشتریان را کاهش می‌دهند.

6. ایجاد مزیت رقابتی

• انعطاف‌پذیری و نوآوری بیشتر: سازمان‌هایی که فرآیندهای بهینه و استاندارد دارند، توانایی بیشتری در پاسخگویی به تغییرات بازار و نوآوری دارند.
• بهبود تجربه مشتری: فرآیندهای کارآمد و بهینه، تجربه بهتری برای مشتریان فراهم می‌کنند که می‌تواند به ایجاد مزیت رقابتی منجر شود.

7. تسهیل در پیاده‌سازی فناوری‌های جدید

• یکپارچگی با سیستم‌های اطلاعاتی: فرآیندهای مدلسازی شده می‌توانند به راحتی با سیستم‌های مدیریت فرآیند کسب‌ و کار (BPMS) و دیگر فناوری‌های اطلاعاتی یکپارچه شوند.
• حمایت از تحول دیجیتال: مدلسازی فرآیندها پایه‌ای قوی برای پروژه‌های تحول دیجیتال فراهم می‌کند و اجرای فناوری‌های نوین را تسهیل می‌کند.

8. افزایش انطباق با مقررات و استانداردها

• رعایت الزامات قانونی و مقرراتی: با مدلسازی و مستندسازی فرآیندها، سازمان‌ها می‌توانند الزامات قانونی و مقرراتی را بهتر رعایت کنند.
• بهبود ریسک‌مدیریتی: مدلسازی فرآیندها به شناسایی و مدیریت بهتر ریسک‌ها کمک می‌کند.

استاندارد BPMN 2.0.2 چه مباحثی را پوشش میدهد؟

آموزش نمودار فرايند استاندارد BPMN

نمودار فرايند استاندارد BPMN چه مباحثی را پوشش می‌دهد؟

نمودار فرآیند استاندارد BPMN (Business Process Model and Notation) یکی از پرکاربردترین و جامع‌ترین ابزارها برای مدلسازی فرآیندهای کسب‌ و کار است. این استاندارد به طور خاص برای ایجاد نمودارهایی طراحی شده است که جریان کار و فرآیندهای کسب‌ و کار را به وضوح و دقت نمایش می‌دهند. در ادامه، مباحث و عناصر کلیدی که در نمودار فرآیند BPMN پوشش داده می‌شوند، آورده شده است:

با استفاده از زبان مدل‌سازی BPMN به عنوان استاندارد بصری مدلسازی فرایند‌های کسب و کار می‌توان انواع دیاگرام‌ها را تعریف و ترسیم کرد. مانند: نمودار فرایند Process Diagram، نمودار همکاری Collaboration Diagram، نمودار مکالمه Conversation Diagram  و نمودار رقص‌آوایی Choreography Diagram.

طبقه بندی عناصر سازنده استاندارد BPMN2.0

زبان مدل‎سازی BPMN 2.0  شامل بیش از صد عنصر منحصربه‎فرد و یک مجموعه قوانین پیشرفته در خصوص کاربردهایش است، این به این معنی است که زبان مدل‎سازی BPMN به اندازه‎ای قوی و پیچیده است که ممکن است کارشناسان این حوزه را از بهره مندی از آن منصرف کند. یکی از راه های ساده استفاده از زبان مدل‌سازی BPMN استفاده از بخشی از عناصر مدل‎سازی فرایند تعریف‌‎شده است.

BPMN این ایده را با تعریف سه زیرشاخه‎ی استاندارد تقویت می‎کند: زیرشاخه‎ توصیفی(Descriptive analytic)، زیرشاخه‎ تحلیلی (Analytic subclass)، و زیرشاخه‎ قابل اجرای مشترک(Common Executable subclass).

فعالیت ها در استاندارد BPMN2.0.2

براساس دستورالعمل BPMN 2.0  فعالیت آن کاری است که یک شرکت یا سازمان با استفاده از فرآیند کسب‎وکار انجام می‎دهد .

 در نقشه فرایندی ترسیم شده با زبان BPMN  فعالیت به شکل مستطیل با پوشه‎های گرد نمایش داده می‎شود و باتوجه به کاری که باید انجام دهد نام‎گذاری می‎شود.

BPMN دو نوع فعالیت تجزیه ناپذیر (ATOMIC ) و مرکب (Compounded) تعریف می‌کند

انواع وظيفه در استاندارد BPMN2.0.2

یک Task  پایه‎ترین عنصرو فرایند کسب‎وکار است چراکه به تعریف یک کار واحد می‏پردازد.

استاندارد BPMN 2.0 انواع مختلفی از وظایف را به کمک علائم تعریف کرده‎است که به صورت گرافیکی با شکل‎های مختلف در سمت چپ و بالای  پنجره  عنصر وظایف نمایش داده ‎می‎شود. این علائم  تعریف کننده رفتارهای مختلفی است که ممکن است یک Task به همراه داشته باشد. 

Task یا همان وظیفه توسط یک فرد انجام می‎شود. BPMN برای تسک کاربر (User Task) یا تسک دستی (Manual Tsk) تفاوت قائل است.

تسک فعالیتی ویژه‎ای است که در  فرایند کسب‎وکار به دست یک نفر اجرا می‎شود. کار دستی به صورت فیزیکی انجام می‎شود. BPMN انواع وظایف بدون تعامل انسان را در سه نوع تعریف می‎کند.

•  Service Task
•  Script Task
• Business Rule Task

رویدادها در استاندارد BPMN2.0.2

رویداد یکی از دسته عناصرهای رایج  مدل‎سازی فریاند با زبان BPMN  است و نشان‎دهنده رخدادهای در طول فرایند است.

رویدادها در یک فرایند می‎توانند اتفاق بیفتند مانند: تماس تلفنی، فرا رسیدن یک زمان خاص، پیامی که باید ارسال شود، پیامی که باید دریافت شود، همه وظایفب که باید انجام شوند و یا به وجود آمدن خطاها.

در نقشه فرایندی با  زبان BPMN   یک رویداد به صورت گرافیکی به صورت دایره نشان داده می‎شود. رویدادها یا همان Eventها به صورت‎های مختلفی می‎توانند در فرایندکسب‎وکار ظاهر شوند که زبان BPMN  اکثر آن‏ها را می‎تواند پشتیبانی کند.

رویدادهای BPMN  می‎توانند براساس چند معیار شناسایی شوند:

می‎توانند در ابتدا، میان و یا پایان یک فرایند اتفاق بیافتند که رویدادهای شروع، میانی و پایان نامیده می‎شوند و از طریق ضخامت شکل دایره  آن‎ها مشخص می‎شوند.

دروازه ها در استاندارد BPMN2.0.2

Gateways ها جزء دسته عناصر جریان در استاندارد BPMN هستند که برای همگرا و یا واگرا  و کنترل جریان کسب وکار مورد اسیتفاده قرار می‎گیرند. Gatewayها امکان چند شاخه شدن، انشعاب، ادغام و به هم پیوند زدن مسیرها را در نقشه‎های فرایند کسب و کار فراهم می‎کندد.

زبان  BPMN به منظور تعریف رفتارهای مختلف جریان های فرایندی، انوع مختلفی از Gatewayها را تعریف میکند که با آیکن‎های لوزی شکل  نشان داده میشوند. در مجموع استاندارد مدلسازی  BPMN 2.0 هفت نوع مختلف از Gatewayها را تعریف کرده است.

در این مبحث قصد داریم ۴ نوع پرکاربرد Gatewayها را تشریح کنیم.

• درگاه انحصاری (Exclusive gateway ((XOR )
• درگاه غیرانحصاری( Inclusive gateway ( (OR)
• درگاه موازی ((Parallel gateway
• Event Based gateway درگاه رویدادم محور (Event Based gateway) 

مصنوعات در استاندارد BPMN2.0.2

مصنوعات مشابه اشیاء جریان یا اتصال‎ دهنده ‎ها، گروهی از عناصر زبان مدل‎سازی BPMN 2.0  هستند.

هدف این عناصر فراهم کردن اطلاعات پشتیبان بیشتر درباره‎ی نقشه قرایند یا عناصر موجود در نقشه فرایند است.

مصنوعات BPMN  توسعه پذیر هستند  و در استاندارد BPMN 2.0   سه نوع استاندارد را شامل می‎شوند: پیوستگی (Association)، گروه‎ها (Groups) و حاشیه نوسی ‎ها  (Text annotations).

جریان‎های کنترل شده و کنترل نشده در استاندارد BPMN2.0.2

در زبان مدل‎سازی BPMN،  عملکرد فرایند با یک توالی از عناصر جریان (flow (objects و به همراه جریانهای کنترل‎شده یا کنترل‎نشده نشان داده‎ می‎شود  که بیان‎کننده همگرایی یا واگرایی مسیر فرایند است.

اشیاء داده در استاندارد BPMN2.0.2

در ادامه آموزش bpmn به این خواهیم پرداخت که مدل‎سازی فرآیند معمولا نیاز دارد تا مواردی را نشان دهد که در طول اجرای یک فرآیند ساخته می‎شوند، تغییر پیدا می‏کنند، ذخیره، ارسال یا دریافت می‎شوند.

این موضوع ممکن است یک مورد فیزیکی مانند ماشین یا اطلاعاتی مانند فاکتور یا محصول باشد.

زبان مدل‎سازی  BPMN به صورت مستقیم مدل‎سازی موارد اطلاعاتی و جریان موارد اطلاعاتی را ارائه می‎کند در صورتی که بخش‎های فیزیکی تنها می‎توانند به صورت غیرمستقیم نشان داده شوند.

اتصالات در استاندارد BPMN2.0.2

نمودارهای BPMN  از دو نوع عنصر اصلی تشکیل شده است: اتصالات و گره ‎ها

در زبان مدل‎سازی BPMN 2.0  چهار نوع مشارکت اصلی تعریف شده است: جریان ‎های اصلی فرآیندی یا جریان‎های توالی  (Sequence flows)، جریان‎ های پیام ( Message flows)، مشارکت‎های داده ( Data associations) و مشارکت‎ ها (Associations).

رایج‎ترین مشارکت‎ ها، جریان‎های توالی هستند که با خطوط توپٌر جهت‎دار نشان داده می‌‎شوند. جریانهای توالی ترتیب عناصر جریان را درنمودارهای فرآیند و نموداهای کوریوگرافی تعیین می‎کنند.

جریان‎ توالی رفتار فرآیند یا جریان کنترل را تعیین می‏کند. اگریک جریان توالی با یک لوزی کوچک نمایش داده شود می تواند یک شرط را هم تعریف کند.

استخرها و خطوط کاری در استاندارد BPMN2.0.2

خط‎ های کاری (Swimlanes) یکی از پنج دسته  عناصر اصلی در زبان  مدل‎سازی BPMN  هستند و به عنوان یک محدودکننده مجموع ه‎ای از فعالیت ‎ها را  از دیگر فعالی ت‎ها  تفکیک می‎کند.

زبان مدل‎سازی BPMN 2.0  دو نوع  مختلف از خط‌ ‎های کاری را تعریف می‎کند: استخر کاری ( pool ) و خط کاری ( Lane).

در نمودار BPMN، یک شرکت ‎کننده می‎تواند یک ماهیت خاص مثل یک شرکت یا یک نقش مثل خریدار، فروشنده یا تولید کننده را داشته باشد.

استخر کاری را می‎توان به دوصورت جعبه سفید و جعبه سیاه تقسیم بندی کرد.

جعبه سفید جزئیات داخلی استخر کاری را نشان می‎دهد، در حالی که جعبه سیاه همه فرآیندهای دررون خود را پنهان می‎کند.

مناسب‎ترین کاربرد جعبه سیاه زمانی است که استخر کاری تنها به یک فرآیند ارجاع داده نشده  و یک مشارکت‎ کننده خارج از فرآیند وجود دارد.

نام‎گذاری استخرهای کاری جعبه سیاه معمولا توسط فرآیند مشارکت‎ کننده ای که ارائه می دهد صورت می‎گیرد.

در حالی که استخرهای کاری جعبه سفید معمولا توسط فرآیندی که درونشان قرارداردن اسم گذاری می‎شوند

رفتار زیرفرایندها در استاندارد BPMN2.0.2

زیرفرآیند، فعالیت مرکبی است که برخلاف یک تسک می‎تواند تا آخرین سطح از جزئیات مدل فرآیند شکسته شود. علاوه بر این زیرفرآیند می‎تواند در نمای باز (Expanded view) یا نمای بسته (Colapsed view) نمایش داده شود.

نمای باز جزئیات زیرفرآیندها را در وضعیت محدوده فرآیند نشان می‎دهد، در صورتی که نمای بسته نشان دهنده آن است که یک زیرفرآیند می‎تواند باز باشد تا فرآیند سطح پایین‎تر را نشان دهد.

انواع زیرفرایندها در استاندارد BPMN2.0.2

در ادامه به بررسی انواع زیر فرایند میپردازیم . زیرفرآیندها در فرآیندهای کسب و کار چند کاربرد دارند.:

• پنهان کردن پیچیدگی های فرآیند
• تعریف یک مقیاس  برای دیده شدن حوزه داده‎ها، حوزه تراکنش
• بررسی استثناءهای داخلی و خارجی رویدادها

در کنارزیرفرآیندهای ساده ، BPMN سه نوع خاص از زیرفر آیندها را تعریف می‎کند:

Call subprocess  – زیرفرآیند با قابلیت استفاده مجدد
 Transactional subprocess – زیرفرآیند تراکنشی
زیرفرآیند مبتنی بر رویداد
زیرفرآیند با قابلیت استفاده مجدد –  Call Subprocess  زیرفرآیندی است که با قابلیت استفاده مجدد که نقطه‎ای در فرآیند را شناسایی می‎کند که در آن یک زیرفرآیند کلی استفاده شده است،  به عبارت دیگر زیرفرآیند  call زیرفرآیندی است که می‎تواند در چندین فرآیند مختلف به صورت مشترک استفاده شود و به آن ارجاع داده شود. شکل زیرفرآیند Call  باید خط مرزی ضخیم داشته باشد.

نمودارهای فرایندی در استاندارد BPMN2.0.2

نمودار همکاری (Collaboration Diagram) در استاندارد BPMN2.0.2

BPMN  انواع مختلفی از نمودارها را تعریف می‎کند اما نمودار فرآیندی تنها یک نوع از انواع نمودار را نشان می‎دهد.

طبق ساختار داخلی، BPM  سه نوع اصلی از نمودارها را تعیین می‎کند:

• نمودار فرآیندی
• نمودار همکاری
• نمودار کوریوگرافی

رایج‎ترین نمودارها، نمودارهای فرآیند است  و به صورت شکلی از عناصر جریان نمایش داده می‎شوند. فعالیتها، رویدادها، درگاه‎ها و جریان توالی که معناشناسی اجرای مالی را تعریف می‎کنند.

فرآیندها می‎توانند در هر سطحی تعریف شوند. از فرآینداهای کسب و کار گسترده گرفته تا فرآیندهایی که به دست یک شخص انجام می‎گیرد. فرآیندهای سطح پایین می‎‎توانند به  صورت گروهی  برای به ‎دست‎ آوردن  یک کسب و کار مشترک تلاش کنند. دو نوع اصلی برای فرآیندهای BPMN  وجود دارد: فرآیندهای کسب و کار خصوصی و فرآیندهای کسب و کار عمومی.

نمودار گفتگو (Conversation Diagram) در استاندارد BPMN2.0.2

 در BPMN 2.0  نمودارهای گفت و گو یا  مکالمه (Conversation) نیز اضافه شدند. نمودارهای مکالمه صریحا یک نمودار مستقل را در تکنیک نشان نمی‎دهند، بلکه  آنها فقط کارکردی خاص از نمودارهای همکاری هستند. 

نمودار رقص آرایی (Choreography Diagram) در استاندارد BPMN2.0.2